Ngopi di Beranda Bersama Sumitro Tegela (Bagian Satu)

0 1.080

BERANDAKOTA-Menjadi sejarawan seperti menjadi seorang tukang jaga arsip, kata orang. Dan ini tentu saja salah. Sejatinya, menjadi seorang sejarawan bukanlah pekerjaan gampang. Ada tanggung jawab moral besar yang berpendar di sekujur pembacaan peristiwa masa lalu. Dan itu jauh lebih besar dari sekedar mencari jutaan rupiah lewat proyek-proyek penelitian bersponsor.

Ngopi di Berandakota kali ini bercakap panjang lebar bersama Sumitro Tegela, sejarawan sekaligus pemerhati sejarah muda Bolaang Mongondow (Bolmong). 

Sumitro, yang akrab disapa Ama’ Suci ini, adalah sosok unik yang mekar di tengah kebosanan generasi muda dalam membaca sejarah Bolmong. Selain itu, ia bukanlah orang yang berangkat dari latar pendidikan sejarah, namun semangatnya dalam mencari jejak-jejak masa lalu yang terkubur di tanah Totatabuan, membuatnya menolak padam.

Berikut adalah bincang-bincang Berandakota bersama Sumitro Tegela, seorang polisi dan sejarawan muda asal Bolaang Mongondow.

Halo, ka Sumitro. Na onda don in habar na’a?

Alhamdulilah. Umuran pabi’ doman inogeyannya pa kesehatan na’a.

Kon Kotamobagu na’a, koonda in lipu’ i kak Sumitro?

Akuoi in intau Kopandakan 1. Aka kon lipu’ ku’ukon monia ki Ama’ Suci. Alhamdulillah kobuloi doman don bo kogadi’ deewa..

Aka natua yo ku’ukon kudon ki Ama’ Suci na’a?

Da dia’ bi’ doman mongonu.

Aka mo ta’au molibo’ pa, masa mai na’a yo onu in kasibukan Ama’ Suci?

Alhamdulillah Aku’oi in pulisi bi’. Yo liunya tua yo mo kokaji, monompia, monoinut kon sejarah Bolaang Mongondow naton komintan tana’aia.

Na’onda bi in o’umannya sin no dapot bi’ no ibog mo kaji kon sejarah Bolaang mongondow?

Dungkul tua, pas aku’oi kon kon SMA pa, yo totok pabi’ moyakag in kinotaawanku ta  sejarah Bolaang Mongondow. Bo ondain no tugas don, bo no bali’ don pulisi, kon tuata bo nomangkoi no muka in ibogku tana’aya. O’uman tana’a noi mangkoi bi ta dodai pa aku’oi no bali’ in ajudan tua kon Ilongkow. ta de’emam bi’ no lukad koi bupati akuoi dodai tua, ta dodai ki Mama Didi. Da Aku’oi na’a sinugasan bi monia mo lukad koi ina’nya. Ta tangoinya ki Hj. Hanum Sugeha. Yo dodai tua Ki ba’ai Didi na’a tumo ibog mongonguman kon kinobobali’ dungkul tua,bo onu minta ta no bali’ kon bonu sejarah Bolmong. da muloi mo tugas, aku’oi in tantu’bi’ mongindonggog kon o’uman i ba’ai Didi dodai tua. yo kon tua bo no muka’ in ibogku mo tayak kon sejarah naton tana’aya. Yo umpaka ta o’uman, yo kon bonu in ginaku tua yo, mo hebat doman in sejarah Bolmong na’a. yo mambi’ tongga’ tua sampe no muka kon bonu in uluku (dega sin aku’oi na’ in pulisi), yo tantu’bi’ moi libo’-libo’: kon ouman tanaaya, dega oyuon in datanya? Tetu’u pa o’uman minta tana’a? yo onda ni agi’ in raiyan ku tatua yo no tertantang bi’akuoi. Bo’ no mangkoi bo no tayak kon totu’unya aku’oi, bo no nungkul, mo make’ kon metodeku tontani’ takin metode ta no uli’ku kon pinosikolaanku ta kon sikolah pulisi. Bo na’anta kon tua no anto’ bi no muka’ sejarah Bolmong takin metodeku tatua. Ta’ moko herang doman, kan sabanarnya aku’oi na’a adik bi teknik waktu kon SMA, sinumu’ot kon pulisi, on da nobali’ pulisi na’amai no bali’ bidon mo totayak kon sejarah. (kinu mosing)

Yo dodai tua, onda no ibog don mo tayak kon data sejarah Bolmong, ki Ama’ Suci dega palat doman don no mia kon grup in  Historia Bolaang Mongondow ta kon Facebook?

Dia’ bi’ doman babaya’ domandon no ponag kon medsos dodai tua, sia bagu pabi’ no mangkoi no sipun kon data. Sin dodai tua apa poyotongkaion pa minta in data t no uli’ku tatua. Bo nodapot makow yo na’anta ta no uli’minta yo noyo- noyo tondol, bo ta ouman minta daitbi’ noyokaan. Asa dia’ bi’ doman komintan si oyuon doman ta dia’ bi’ noyo tongkai.

Yo dega’ onu in nobali hal no pira t dodai no mangkoi don mo tayak kon data sejarah Bolmong.

yo hal tua in ta mokoherang bi doman, sin data bo sejarah Bolmong ta nolangkap bo mo anto’ yo dia’bi onda in kona’a, sin tua bi’ kon luar in indonesia naton na’a. oyuon doman kon na’a asa tonga monggo yakag.

Natua doman na’a kon Bolmong tontani’.

Aka kona’a yo tonga no anto’ kon u’uman minta.. 

Olat pa k’, mo ta’aw dega’ mo libo’ pa doman. Sabanarnya onu in totok cita-cita Ama’ Suci tungkul tua. Ta koyogot pa nosikolah mai? 

Cita-citaku totok yo memang mo bali’ pulisi. Dia’ bi’ onda in cita-cita mo bali’ intana’aya sejarawan. Tonga, kon kepulisian tua, no uli’ ku in ilmu penyidikan bo’ penyelidikan. Dega’ tua in noi tumput, noi guma’ takin ibogku ta mo tayak kon asal-usul sejarah naton na’a, ta’ ko’onda bi’, sin tonga’ bi’ o’uman-o’uman tua.

Yo dega na’anda in cara i Ama’ Suci mo silai kon o’aidan in polisi bo’ sejarawan? sin aku’oi salalu mo narukira ki Ama’ Suci totu mo intens kon grup Facebook bo mo mais kon sejarah.

Mo tayak kon sejarah na’a memang o’aidan bi’ tontani’. Bo moko sigad doman kon o’adidan ibanya. Ta’ onda mo sibuk don mogaid, tantu’  bi’ moi torop kon gina in ibog tatua. Koyogot mo gaid, sigad-sigad doman mo baca. sin sejarah Bolmong na’a mo pira, moko angga’, mangka tua no tertantang aku’oi. Moko panasaran bo salalu moigina moitorop kon gina. Memang dia’ moko bu’. Ten dega’ onu bi in moko anga’ koi nako mo ngali kon sejarah nami na’a.

Yo No dapot tana’a mai, onu in o’uman intau ta mo indoi koi Ama’ Suci mo mais kon sejarah?

Kita na’a dia’ bi’ no biag tontani. tatap bi oyu’on in mo bali’ kontroversi. Oyu’on mo ibog, bo oyu’on doman dia’. Na’ kain guyanga, mo pira oyu’on mo singog, mo romu’ oyu’on doman mo singog. Niatku, onu in inaidanku selama na’a tonga’ bi ogoi kon generasi naton. Generasi tana’a mai, totok mo penting mo mokota’au kon sejarah. Tua in fokusku.

Tana’a mai kan ki Ama’ Suci mo momais don kon grup Facebook, parnah dia’ noi gina in mo mais kon buk?

Aku’oi na’a abi’ no  indoi doman kon peluang, kon konteks tana’a mai. Ki ine bi’ tana’a mai dia’ no kadai ko hp (handphone), oyu’on bi’ tapi tonga’ don topilik in dia’ ko hp. Nah mangka tua, noi pikir magi’ koi nako mo mais pa tana’a makow kon Facebook. Kon tua, intau ta no kadai hp bo ko akun Facebook, palat mo uli’ bo’ babeya’ baca’on monia. jaman teknologi na’a toh. Bo’, mo efektif pakeon mopo kanal muna. Momangkoi kon Facebook pa. Sabanarnya Iyo’on bi’ ibogku mo mais kon buk, insyaallah taong ko nmuna na’a. Istilahnya na’a aku’oi mo nalun pa muna, mo duyuk, bo monurub. Palut mako tua bo’ mo munak.

Nah, sebagai intau ta no ponag kon urusan sejarah Bolmong, onu totok masala in inontong i Ama’ Suci kombununya?

Ka tu’udon indean, memang in pangaru budaya nokon luai Bolmong mo ropot. Mangka tua, intau kona’a, mororiga don tumomongondow. Bo liunya makou, moanto doman ta doi’ don mo lukad kon kabiasaan bo’ budayanya tontani’. Po andey makow, na’ guranga minta doi’ don mo tundu’ kon adi’ tumomongondow. Sabanarnya mo pira bi’ aka tundu’on nongkon adi’ mointok pa. Mokakit doman singogon mo nia ka intau tumomongondow, mo kuno, dia’ don mo gaul, intau lipu’, intau kayuwon, kai monia. Masalahnya doman pinobait in pendidikan, na’ kampus kon na’a. Bagu topilik. Dia’ doman onda in jurusan sejarah. Kesenian doman dia’ no biag. Padahal totumo anto’ warisan seni naton. Bo dia’ onda doman in tau ta nogi ropot monag kon masalah tatua. Sabenarnya, sejarah Bolmong na’a no beda bi na’ sejarah minta kon lipu’ ibanya. Mo anto pa bi’ in perlu tayakon bo telusuron. Na’ peninggalan purba, sastra, undam, bo’ ritual.

Totu’u doman tua. Yo, Naonda dang tannggapan Ama’ Suci ta masalah teater In Pingkan bo’ Matindas ta no rame bagu-bagu mai na’a? 

Ka koi nako tontani’, masalah tatua oyu’on bi sisi positifnya bo sisi negatifnya. Kon tobatu no sisi tua mo bali’ batu landukan in intau Bolmong mo tantu’ mo tayak kon kabanaran sejarah. Kon sisi ibanya, bonu pementasan tatua noitala’ doman ka popoitu’ kon adat bo’ budaya mooaheran. Wajar bi’ kita aka tumoru’. bo memang mosti bi’ toru’an. Selain tua, oyu’on bi’ in noyoposi totok mo loben, sin in o’uman Pinagkan-Matindas ten ka kon versi nami, versi Bolmong.

Mo ta’au dega’ o’umanonpa topilik in o’uman Pingkan-Matindas ta moko saturu tatua, Ama’ Suci?

Ka o’umanon saturu ta ten memang pinais don monia ta kon Minahasa bo no bali’ buk. Intau ta no mais buk tatua, tangoinya ki Harsevien M. Taulu, dia’ bi’ ko beban sia takin budaya Bolaang Mongondow. Sin nongonu? Sin intau Minahasa bo’ Bolmong takon tua dia’ bi’ ko urusan onu makow. Noyo posi bi’ pomomarentanya. Mosia dait bi’ kon limonag in pemerintahan Bolmong. sin Balanda’ (Belanda) mororiga tumu’ot. Sikolah pa in Barat sinumu’ot kon Bolmong na’a doman bain 1901, bo’ binuka’ 1906 kon pinomarentaan i Datu Kornelis Manopo. yo, oyu’on bi perebedaan tota’au koi monia bo koi naton dungkul tua kon tana’aya o’uman Pingkan-Matindas sin tampat bo pomomarentaan noyo posi. Onu kabi’ o’uman monia ande ta pinoru’at monia koi naton, da urusan bi’ monia, ta’ kon zaman tatua. Tana’amai dika don sin kita na’a andon kon bonu NKRI. Bo’ pais bi’ doman koi monia, mogaid kon riset umuranpa mo libo’-libo’ doman aka mo ta’au na’a monggo dia’, moko tersinggung dia’, no pantas dia’. Ba’ dia’ moko nakit kon gina in ibanya. Sin Bolmong na’a totok bi’ nokadai kon prinsip mo’oaheran bo’ mosilukadan. Sejarah Pingkan-Matindas kolipod aindon bidon pinogumanku, dika don pentason sin aid bi’ Balanda’ tua. Dika don po pentason tana’a makow sin moko tersinggung bidon. Aka hitungon nokon tahun 1956 buk ta pinais monia ta ten totok bidon no onggot. Dika don.

Naonda sebenarnya o’uman Pingkan-Matindas tatua ka indoyan naton momake’ kacamata in intau Bolmong?

Memang kita na’a kon Bolmong oyu’on bi’ ouman masalah ta ten. sin kita na’a aindon bidon ko o’uman, no dapot mo hobi mongurapag. (Tertawa) Ka kon ilmu pendidikan yo kita na’a tonga’bi’ mo ngonggonguman. des, ouman ta noko saturu tatua no bali o’uman ta pinoponag. Na Na’a in o’umannya: Takolipod, o’uman tatua sabanarnya o’uman in Datu Binangkang bo’ ki Neke’. Ki Neke’ na’a adi’ i Walak in nokon Tompaso. Sia pinomahang ande pinobuloi i Datu Binangkang. Palut mako tua ki Neke’ na’a inogoyan hakim (tali’) buta’. Buta’ tatua nokon sigad in ongkag Ranoyapo dapot kong ongkag in Poigar. Tua ta in pino sigad. des, lopa’ ta ko ru’ak dewa ongkag no loben na’a pinonali’ koi Neke’. O’uman tana’a sabanarnya de’eman tonga’ koi nami. Mosia nokokota’au bi’ doman. Kotaawan bi’ monia. O’uman tana’a doman noyo kaan bi’ in o’uman kon cerita kon buk pinais intau Balanda’. Ta tangoi buk tatua in Totemboan Textend, kon halaman 341, subtema Poigar. 

Ka indean, o’uman ta no bali’ tua, de’eman tonga’ o’uman toh?

Ka indeanku, justru o’uman tatua o’uman bi’ totu’u. Ta’ palut mako taong 1908 tatua, ilumuai o’uman no bagu, o’uman ki Pingkan-Matindas. Bo justru ka tayakon ouman no bagu teyen, in dia’ bi’ onda sabanarnya. aka ki Datu Loloda da’ oyu’on. Pingkan bo ki Matindas tua fiksi, ki Datu Loloda fakta bi’. Ta’ noi ba’uk don fakta bo fiksi, totu’u bo’ ubol. Tapi tana’amai, o’uman tatua noyo ba’uk don, bo no bali’ don keyakinan monia, no bali’ don totu’u fakta monia. Yo sedang ki Datu pinatoi monia, ta’ totu’unya dia’ bi’.

Onu dega’ motif intau ta no mais kon o’uman Pingakan-Matindas tatua, andeyka tonga’ bi sekadar o’uman pinomia monia?

aka nongkoi nami tana’a mo lolukad in sejarah kona’a, yo mo ko dolodok bi’. Sin o’uman  totu’unya kan ki Datu Binangkang bo’ Ki Neke’, bo pinalonan bi’ monia takin cirita Pingkan-Matindas, ba dega’ o’uman buta’ ta inogoi ta tua kotaloban bo onggotmai mo popat.aka kon o’uman Pingkan-Matindas buta’ tanion no uli’ monia ka’in ta dodai no parang, ta dodai tua ki Datu’ no dia’ don. Ta’ sabanarnya buta’ tanion kan buta’ in tali’ i Datu Binangkang koi Neke’. 

Oh, natua in o’umannya. des ka libo’on o’uman fiksi lawanon takin fiksi doman, na’onda tanggapan i Ama’ Suci?

Nako de’eman bi natua sabanarnya. Buliai don mako mosia mongonguman kon fiksi. Ta  kita mongonguman kon fakta. Faktanya ko’onda? Bain bui buka’on in o’uman ta kon buk Totembuan Textend. No anto’ bi’, bo’ no langkap bi’ in data pembanding. Koi monia oyu’on, koi nami doman oyu’on. Ba’ kota’awan in intau komintan dodai tungkul tua dia’ onu gogeregan, dia’ onu in nosaturu, dia’ onu roropatoi. Tonga’ bi’ samata intau ta nosiibogan, notonibuloi, bo’ noko uli’ kon buta’. 

O’o, memang tumu’ot doman kon akal in o’uman tana’a. des aka indean, nongkon opat no Swapraja kon na’a, noi kait takin saturu kontroversial tanion, ma?

des aka mongonguman kon Bolaang Mongondow de’eman tonga’ mongonguman kon identitas ande ki ine Mongondow, ta’ kon bonunya opat: Bolang Uki, Kaidipang, Bintauna, bo Mongondow. Noi tala’ bi’ kita mongonguman kon Bolaang Mongondow, bo tonga’ bi’ kita Mongondow. Maka tua tangoi Bolaang Mongondow pinoigakod kon opat ta tombonunya tatua, pinotumput nobali’ tobatu’ tangoi nongkon opat no kerajaan. Bo’, yo de’eman tonga’ tangoi pinoigakod, dugu’ doman. Kon dodai Balanda’, lipu’ na’a nobali’ to nagara, pinonangoi monia Negara Federasi Bolaang Mongondow. 

Na’onda yoindoi i Ama’ Suci ka ta noindoi kon asal-usul intau Bolmong? Kai monia, intau Bolmong na’a torumpun monag takin intau Filipina.

Aka nongkon data ta aindon inendeanku,  data tatua nokon Universitas Hawai, no mangoi noneliti kona’a. dodai tua dinia doman monia ki profesor H.T. Usup, intau nokon Bolangitan. Monurut penelitian bo data monia, intau Bolmong tana’a noi tu’ot kon rumpun grup Filipina tengah. Jadi indeaika, bahasa Mongondow, Tagalob, bo’ Manobo, oyu’on ta noi tongkai, noi ka’an. Dapot doman kona’a, no muka’ lolibo’: kita na’a nokon luai bi’ dega bo’ sinumu’ot magi’ kona’a, ande nokon na’a bo ilumuai? Ta aka indean doman, in liod agat purba kon Bolmong moanto’ bi’. des memang koyogot pa bi’ luason ku in penelitian ta na’a.  

Totok don dega’ moyayu’ aka uguton nongkon asal-usul intau Bolmong, Ama’ Suci. Mo paralu bi’ o’aidan mo langgo’. Asa dega’ masa mai na’a priodesasi nodapot nobali’ Bolmong na’a, dega naonda in o’umannya?

Ka tu’odon naton indean, sabanarnya no anto’ bi’ peta-peta ta dungkul bo paisan nongkon Eropa ta dodai tungkul tua, dia’ pa bi’ onu in tangoi Bolaang Mongondow, kon bonu ta pinais monia sin bagu bi’ sinangoi Bolaang. Aka mosia momais kon tangoi Bolaang Mongondow yo oyu’on bi’ tanda sigadnya. To Tangoiyon monia, Roy de Bowlang, ande kerajaan Bolang Besar.  Kerajaan tanion ta nonguasai kon Semenanjung Utara Sulawesi. Kain catatan doman, tangoi Bolaang Mongondow, dungkul tua pinais monia Boelang and Mogondo. Pinake’an pa bi’ monia spasi. Artinya, deewa pa bi’ tangoinya, tangoi ta menundu’ na’a kon lopa’ Mongondow, bo’ mosia ta no gutun kon lopa’ pintad, Bolaang, ta no dapot na’a mai tua kon diug pintad. des, ka kon pintad, pasti Bolaang. Tapi kona’a mosti naton libo’on, tangoi Bolaang Mongondow noko onda bi? Nokon Bolaang Besar. Kerajaan no loben ta nonguasa kon semenanjung utara Sulawesi.

Aka dodai tua ta noyodungkuldon takin in dodai VOC kon Indonesia, na’onda tua? 

Kinota’awan naton na’onda VOC sinumu’ot kon nusantara, mosia perusahaan bi’ toh. aka Portugis ko’onggotnya ka dia’ noitala’ yo mogatut bo dewa nopulu’ bo lima no taong. Noi dudui Spanyol, pitu nopulu’ bo’ lima no taong. Ta noli onggot VOC na’a, dewa nogatut kapin. aka Balanda’ dia’ bi’ totok no onggot, tonga’ bi’ dega’ onom ande lima nopulu’ no taong. des poyo pisa’on bi’ in Balanda’ ,Spanyol, bo’ Portugis takin VOC. Na’ kai nako’, VOC perusahaan bi’, mosia sinumu’ot kona’a mo magi’ mo investasi. yosingog pertama monia takin ki Datu Loloda Mokoagow. sin mo sia nokouli’ kon izin nokoi Datu mo modagang kona’a. onda ki Datu no dia’ don, yo no posi domandon in aid monia. Bo nogogitogdon pulitik mosia. Tungkul tua ki Datu Loloda binaluian Yakobus Manopo. No aman pa bi’ ko dodai pomomarentaannya. onda no dia’ domandon ki Yakobus Manopo, binaluian i adi’nnya taki Salomon Manopo. Kon pomomarentaanya, Salomon doi’ bidon mo kerjasama takin VOC. Da’ kon tua Sia sinuduh i VOC  in intau ta dia’ don nokadai kon dodandian investasi. Kon kaadaan ta tua indeai mai VOC na’a ain notayak kon daya, bo’ no dapot noko uli’ kon bobantung nokon Ternate. Inundang monia ki Salomon kon Ternate, minaya’ sia. Pas no bui, dia’ bi’ no dapot. Indeaimai ilumbu’ bi’ monia kon Afrika. Kemudian no ribut kon Bolaang moloben. Panglima moloben kerajaan dodai tua, ki Sahada’ Yambat tayaduai Salman Makalalag no guman koi VOC, aka dia’ pobui monimu ki raja, yo toko luai moiko kona’a. da nobali bui pinobui monia ki raja, bo bui no aman in pomomarentaan. Palut mako tua, ki Salomon binaluyan adi’nya, ki Egenus Manopo. Sia doman doi’ mo mogai takin VOC. Des aka o’umanonku kominta, yo tolu datu naton in ilumbu’ monia, pinoleag monia: Ki Salomon Manopo, ki Egenus Manopo, bo ko Kristofel Manopo. 

Palut mako, naonda pinobaya’  kerajaan Bolaang Besar dodai tua? 

Nah no palut makou tua, Bolaang Besar na’a, no mangkoi inumintok-inumintok. Na’a kon muntag Minahasa, kolipod makou mosia pinarentaan pa bi’ in Kerajaan, ta onda dinuluan VOC mosia, no ropot don, da’ kerjaraan Bolaang na’a no mangkoi don inumundok. Inumundok kon Manadow, dapot kon Amurang, bo no berkahir kon Bolaang, na’a kon Inobonto.

Da aka natua intervensi Bulanda’ na’a totok bi’ mo anto’, ma?

Memang nomoletek don mosia. Des dika don herangon mo kakit ka mogoguyang salalu siliba’on monia intau minta Bulanda’ tatua, misalnya kai monia ‘bunod bongolan’, artinya dia mota’au percaya’on; tangoyon monia ‘bobutaan’, karna mosia no magi’ tonga’ inogoyan buta’ toh. Kuon doman, ka iyu’on intau ta tonga’ mo dulu koi Bulanda’, tangoiyon monia Bulanda norondi’. 

Aka natua no tarang bi’ in kino lolitu’an in identitas Bolaang Mongondow na’a, in budaya tana’a no onggot don.

Nana’a, nokon abad 16, Portugis, Spanyol, VOC, Balanda’, no ngaku bi’ kon Bolaang Mongondow ta dodaipa mosia no dapot mangoi kon buta’ tana’a. Inendean may monia  kita na’a tonegara bi’ tontani’. Sinongonu? Oyu’on in Datu naton, Oyu’on in buta’ naton, oyu’on in adatnya tontani’. des, tuata apa dodai in dia’ pa oyu’on in negara NKRI na’a, yo kita nagara bidon tontani’. Tua in mangale Swapraja. Bo mangale Swapraja tanion nononnanda kon Bolaang Mongondow in de’eman bi’ karajaan ta innumompak koi Bulanda’. Oyu’on ta tangoinya new swapraja, karajaan ta inumompak kon Bulanda sin  no anto’ in rupa-rupa faktor. Ta tobatu’nya in in kamampuan ta’ topilik, de mo ibug bo diyak yo mokidongog koi Balanda’. Indeaika ka kon lipu ibanya minta, da mo anto’ binaloian in Bulanda’, yo dungkul tua yo mosia tua bi’ kon kolimonag bi’ in kokuasaan in Balanda’. Kon Bolmong na’a yo dia’ bi’ onda. No tolutuy bi’ kita na’a, sin Bulanda’ bi’ in mokidong’gog koi naton, de’eman bi noyoliu.

Ka’ indean ku mangoi, yo kinooukat in Bolaang Mongondow na’a yo no tongkai bi’ Yogyakarta bo Aceh ma?

O’o, tumpala swapraja kita. Mosia doman natua. sin dia’ pernah pinarenta’an in Bulanda’. des, hak naton mobali’ provinsi BMR na’a yo agat bi’ hak sejarah naton na’a. bo mosti bi’ ogoi nagara koi naton, bui poitompunuk koi naton. Ba’ dia’ tonga’ Jogja inogoyai hak ta noi liu-liu mai, bo kita dia’ bi’. simba’ tumpala mo rata, bo’ mo adil toh.

Yo, no palut makow aid in VOC, yo Oyu’on dia’ in nobali kon daerah Bolmong dungkul tua ta sinumu’ot makow kon NKRI?

Memang inendeanku mai, pas no nu mangkoi no mia kon NKRI na’a, oyu’on efek degradasi kon lipu’ ta kolimonik tua sin totu bi’ moropot. Sin pangaru politik nasional. Sin Kisru nasional, no dapot-dapot kona’a. yo na’ kisruh pulitik nongkon taong 50an dapot 60an, indeaika pas sinumu’ot kon Pamarentehan Orde Baru, pinooindo monia kon lipu Bolmong na’a, kai monia intau Orde Lama, Sukarnois minta. No dugang doman ta kino jojodoh Soekarno takin Kartini Manopo, toh, natua doman ki Aye Mokoginta ta noigabung kon Petisi 50 no nantang kon kebijakan Orde Baru. 

Yo dega’ urusan ta tua, dia’ noi kait taki ta kinoangoyan Suharto dodai tua ta mo poresmikon bandungan Posinggolan-Toraut?

Kona’a, mosti mo libo’ kita, nongonu sia sin namangoi bi’ kon Bolmong takon tua? Yo oyu’on Kapantingan ekonominya mong’o dia’? na’anta pas no buka’, oyu’on in kapantingan ekonomi no loben dodai tua. Kinoliongan don naton, Taman Nasional Nani Wartabone takon tua pinotalui don kon Bank Dunia. Bank Dunia na’a, dungkul tua, mo igum kon tolu wilayah taman nasional kon Indonesia, yo tua in nobali’ syarat ande MoU. nodapot Orde Baru nokouli’ kon dana segar $ 60 juta. da oyu’on bi’ in kapantingan toh, kontua.

MoU tua dega’ takin noi gandal kon PT Freepot ta kon Papua noyododai inogoi kon Amerika. Si kon UU Penanaman Modal Asing.

O’o, mosia monag tua. 

Piangka dia’ pinogambat monia na’ kon Papua kona’a ma? Dega’ sin no anga’ don kon tua mosia.

Deemanbi’ natua o’umannya. Ta’ no bali’ don pononoliu in nagara. Sinangoi i Bank Dunia Paru-paru dunia ka’in. Dia’ bidon mota’au naton eksplorasion in taman nami ta teyen. No bali’ don MoU, yo pongonuan pabi’. aka dega’ mota’au eksplorasion, yo nongkon tua pabi’ binongkar nami. 

Moko’odok bi’ doman na’anta in degradasi kon Bolmong na’a ma, no dapot kon pangaru politik nasional. Takon tua, aku’oi ai nongonguman takin yobayatku. Kai nia, faktor kobulian budaya kon tiap masyarakat tua tonga’ deewa: asimilasi bo’ genosida. Ta’ kai nia ta no bali’ kon lipu’ nami, lipu’ tana’a, bo inindongonganya in o’umanku, yo nabi simimpatoi tontani in sejarah na’a kai nia. Se’eta bo natua bi’? sin tayou mobiag, adi’ minta ta mongo’gobagu pa, doi’ don mo motayak kon bo bayak bo totu’u in sejarah monia. 

Totu’u doman tua, ta’ aka idean monag, pogundokon mo dapot kon monag, kita na’a mangkoi doman don nokonanam kon genosida. Ten ta tanggoinya dodai Permesta. Kinota’awan nami in koyopotan permesta na’a pinangkoi bi’ biniag nokon Gorontalo, Palu, nodapot to-Sulawesi. onda kinota’awan makow in koyopotnya na’a na’anta itog bi’ in CIA, bo dia’ sinarema monia kon Makassar. Bo no mankoi mosia inumundok ko Sulawesi Utara. Data terakhir ta no uli’ku nokon US Library, data pinota’awan nokon CIA, na’anta ki Kawilarang na’a dinidik kon Pentagon salama tolu no bulan sin pakeon monia mopogitog in peta pulitik kon Indonesia. da indeaika, tolu no wilayah, ta’ nongonu sin tonga’ kon Bolmong kino dai daitmai bo irutub monia? Sin nongkon Gorontalon no dapot kon Minahasa dia’, yo nongonu bi’ sin tonga’ bi’ kita? Mo lantud o’uman na’a asa. 

Kopiai, pa Ama’ Suci. yo olat pa, sabanarnya na’onda, in poyoindoi kon itog ta ten, Ama’ Suci? 

Kapantingan ekonomi koi naton komintan. Indeaika in ka’adaan in Bolaang Mongondow na’a, yo kon dait in Indonesia. Yo Igai libo’on naton, mong’go kon onda minta karajaan ta kon buta’nya in moanto bulawan? Bolmong, Deli (kon Sumatra), Aceh (ta kitogi Lauser). Kerajaan minta ta ten, na’ pinogumanku takoina, no gaid bi’ takin Bulanda’, de’eman bi’ pinarenta’an. des devidennya oyu’on, poyo silaion takin in karajaan. Bo’ deviden tanion minta, sinagu’ kon bank Bulanda. Yo sinungkulanku in in-apload ku dokumennya kon Facebook ta doit i raja kon bank monia tua. No dapot karajaan Bolmong sinumu’ot kon zona perang, Permesta sinangoibi’ monia no kala, sin. dodai tua ki Datu Hasan Manopo nonahang bi’ no si lawangan takin  i Kawilarang, yo ginabunya ki Datu mo bali’ menteri dalam negeri Permesta siba’ ka’in. Yo kai Hasan, O’o. Indeai mai palut mako tua binaca bi’ Samuel revolusi tua kon tanalapang Sparta Tikala. Inindean mai, otomotis Swapraja Bolaang Mongondow na’a sinu’mot don kon tampat parang, bo’ konbonu konteks na’a no kalah no parang no bali’ ientitas kerajaan. Bo ko aka ko hukum parang, nagara ta no kalah, kapunyaannya no bali’ kapunyaan itatua no kountung kon parang. Yo ki ine ta nogogitog? CIA. Ki ine kon pondulak CIA? Bulanda’. Rekening ande deviden karjaan Bolaang mongondow ta kon Bulanda’, cup, no buli. Dia’ bidon onda. 

 

Bersambung…

 

Tinggalkan pesanan

Alamat email anda tidak akan disiarkan.